Cefnogi ymchwil o safon fyd-eang

Rydym yn awyddus i ddyfarnu grantiau sbarduno ymchwil i ymchwilwyr ifanc, er mwyn rhoi'r cymorth ariannol iddynt lunio cynigion ymchwil cystadleuol o safon. Bydd y grant yn galluogi ymchwilwyr ifanc i ddefnyddio eu harbenigedd disgyblaethol mewn cyd-destunau amlddisgyblaethol, â'r nod o gefnogi gwaith sy'n croesi ffiniau traddodiadol ac a allai achub bywydau. 

Stori Yr Athro Ann John

'Yn yr ymchwil yr ydym yn ei chynnal mae fy nhîm yn defnyddio gwyddor ddata, cyfosod tystiolaeth a chyfweliadau ansoddol er mwyn deall ymddygiad sy’n gysylltiedig â hunanladdiad. Ond y gwaith o drosi’r ymchwil honno yn bolisi ac ymarfer sy’n gymhelliant i ni - os yw hynny’n datblygu canllawiau ar gyfer holl ysgolion Cymru ar gyfer hunan-niweidio, cynghori ar straeon ar gyfer rhaglenni teledu megis Coronation Street, neu lunio dogfennau strategol. 

Mae bod yn academydd yn caniatáu rhyddid ar gyfer rhoi cyngor gwyddonol annibynnol a datblygu gwybodaeth ddwys am faes pwnc. Mae’n rhodd o yrfa.

Ceir pryderon gall pandemig COVID-19 a’r mesurau a gymerwyd er mwyn atal yr ymledu effeithio ar gyfraddau hunanladdiad. Ond nid yw hunanladdiad yn anochel ac nid ydym yn gwybod ar hyn o bryd a fydd cyfraddau hunanladdiad yn cynyddu. Mae angen i ni weithredu’n gynhwysfawr er mwyn lleddfu’r risgiau hynny’n gynnar. Gellir gwneud hyn trwy, er enghraifft, rwydi diogelwch ariannol a gwasanaethau rheng flaen gan fynd i’r afael ag ynysu cymdeithasol, tarfu ar ofal iechyd meddwl, cynnydd arfaethedig mewn achosion o gam-drin domestig a siociau economaidd-gymdeithasol. Mewn ymateb cyflym, ffurfiodd grŵp o ymchwilwyr atal hunanladdiad o ledled y byd Gydweithfa Ymchwil Atal Hunanladdiad Rhyngwladol COVID-19 er mwyn hysbysu hyn ac rwyf yn aelod o’r grŵp llywio. Yn Abertawe dechreuodd Banc Data SAIL fodelu data iechyd a marwoldeb bron â bod mewn amser go iawn er mwyn cefnogi ymatebion iechyd cyhoeddus gan weithio’n agos â Llywodraeth Cymru. 

Mae fy nhîm yn edrych ar ddata iechyd meddwl. Mae’n teimlo fel gallwn ni wneud gwahaniaeth, a phob darn mor bwysig mewn ffordd wahanol iawn â fy nyddiau ym maes gofal clinigol uniongyrchol. Felly, er ei bod hi’n ymddangos fel fy mod wedi symud yn bell o fy nyddiau mewn ysbytai ac ymarfer meddygol i faes ymchwil nid yw’r symud mor sylweddol â hynny yn ei hanfod.'

Un o'r pethau mwyaf dyrys am y feirws covid yw'r ffaith nad yw rhai pobl yn dangos symptomau o gwbl, tra bod eraill yn mynd yn beryglus o sâl. Erbyn haf 2020, roedd y newyddion yn llawn penawdau am stormydd cytocin neu - yn syml - ymatebion imiwnedd gorfywiog.

Mewn achosion o'r ymateb gorfywiog hwn, mae'r cytocinau (sef y proteinau y mae'r corff yn eu rhyddhau er mwyn mynd i'r afael â feirysau) yn niweidio'r celloedd yn y corff, gan greu bygythiad sy'n fwy na'r feirws i lawer o bobl. Mae Dr Marcella Bassetto yn Ddarlithydd Cemeg ym Mhrifysgol Abertawe ac mae'n cynnal ymchwil i atal yr ymateb imiwnyddol rhag gorfywio fel hyn. Mae gan ei gwaith y potensial i achub bywydau di-rif.

Yn 2020, gwnaeth rhoddion i gefnogi ymateb y Brifysgol i Covid-19 alluogi Bassetto i brynu'r cyfarpar yr oedd ei angen arni er mwyn dechrau ei hymchwil amserol. Gan ddefnyddio technoleg â chymorth cyfrifiadur, mae ei thîm yn nodi cyfansoddion newydd y gellid eu defnyddio fel meddyginiaethau i atal yr ymateb imiwnyddol trafferthus. Mae'n debyg mai ei gwaith hi yw’r cyntaf o’i fath yn fyd-eang. Esbonia Bassetto: 'Ar hyn o bryd, mae'n ymddangos mai ninnau'n unig sy'n canolbwyntio ar ryngweithiad penodol rhwng y feirws a'r system gyflenwi [sy'n rhan o'r system imiwnedd].'

Mae'r ymateb imiwnyddol wedi cael ei arsylwi yn SARS a MERS, sef y coronafeirysau hynod bathogenig eraill sydd wedi trosglwyddo rhwng rhywogaethau i droi'n bathogenau dynol marwol yn ystod y blynyddoedd diweddar. Oherwydd y tuedd hwn, dywed Bassetto y 'byddai hyn yn ddefnyddiol iawn yn fwy na thebyg mewn achosion y coronafeirysau hynod bathogenig newydd a allai drosglwyddo i bobl yn y dyfodol. Felly, byddai hefyd yn ddull atal ar gyfer clefydau pandemig posibl newydd a allai ddod i'r amlwg.'