Lles

Trosolwg

Defnyddir y geiriau ‘lles’ a ‘llesiant’ yn aml i gwmpasu llawer o agweddau ar les, iechyd, a chyflwr cydbwysedd. Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol Abertawe yn defnyddio diffiniad eang o’r gair lles, sy'n cynnwys agweddau seicolegol, corfforol, cymdeithasol ac emosiynol, ond maent hefyd yn cydnabod arwyddocâd amgylchiadau economaidd ym mywydau plant a phobl ifanc. Mae pryderon eang ynghylch lles plant a phobl ifanc, yn enwedig ers pandemig Covid-19, yn amlygu’r angen am addysg ac ymchwil barhaus yn y maes hwn. Felly mae’r Adran yn cynnig modiwlau lles ar lefelau israddedig ac ôl-raddedig, sy’n archwilio meysydd megis sut i ddiogelu a hyrwyddo lles mewn addysg.

Gweithgareddau Diweddar

Mae Dr Emily Lowthian (Prifysgol Abertawe) a Dr Knight (Prifysgol Bryste) wedi cyhoeddi adroddiad terfynol yn ddiweddar yn dilyn eu prosiect ar "Mesur Effaith Adnabod Anghenion Dysgu Ychwanegol Yng Nghymru". Cawsom fynediad at ddata gweinyddol o’r Banc Data Cyswllt Diogel Gwybodaeth Ddienw (SAIL), amgylchedd ymchwil diogel ym Mhrifysgol Abertawe. Gwnaed cysylltiadau rhwng setiau data addysg ac iechyd Cymru ar gyfer pob dysgwr, lle buom yn dilyn y garfan a aned rhwng 2002 - 2008 am tua 10 - 16 mlynedd tan 2018.

Fe ddaeth i’r amlwg bod gan bron i hanner y dysgwyr a aned yn 2002/3 (47.9%) Anghenion Dysgu Arbennig (AAA) / Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY), gan herio'r syniad eu bod yn effeithio ar leiafrif yn unig. Mae’r ffactorau allweddol sy’n dylanwadu ar adnabod AAA yn cynnwys derbyn prydau ysgol am ddim (PYDd), presenoldeb isel, rhyw gwrywaidd, amddifadedd, diffyg bwydo ar y fron, a chael eich geni yn yr haf, sy’n cynyddu’r tebygolrwydd o ganfod AAA.
O ran cyrhaeddiad, ar gyfer pob cynnydd o 1% yn yr amser a dreuliwyd gydag AAA/ADY, gostyngodd y tebygolrwydd o gwrdd â disgwyliadau cenedlaethol o 4%.
Roedd gan ddysgwr oedd ag AAA am 25% o’u hamser yn yr ysgol 64% llai o debygolrwydd o fodloni disgwyliadau, tra bod 50% a 75% o amser AAA wedi lleihau hyn 87% a 95%, yn y drefn honno.

Roedd dysgwyr gyda AAA wedi eu hadnabod am 100% o'u hamser yn yr ysgol yn wynebu gostyngiad o 98% yn y tebygolrwydd o fodloni disgwyliadau.
Adnabu AAA fel y rhagfynegydd cyrhaeddiad cryfaf, hyd yn oed wrth ystyried ffactorau eraill, gan amlygu effaith cyfyngedig y system i liniaru effaith AAA ar ddeilliannau academaidd ac hefyd cwestiynu dilysrwydd meincnodau cenedlaethol.

Gwelsom hefyd fod canlyniadau addysgol yn amrywio yn ôl y math o angen dysgu a adnabuwyd.

Roedd pob cynnydd o 1% yn yr amser a dreuliwyd gan ddysgwr gyda dyslecsia yn lleihau'r tebygolrwydd o fodloni disgwyliadau cenedlaethol 1%, tra bod Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd (ADHD) ac Anawsterau Ymddygiadol Emosiynol neu Gymdeithasol (BESD) yn gostwng y tebygolrwydd hyn gan 2%.

Awtistiaeth gafodd yr effaith fwyaf arwyddocaol, gan leihau disgwyliadau 3% am bob 1% ychwanegol o amser a dreuliwyd. Yn olaf, canfuom po gynharaf y nodwyd bod gan ddysgwr AAA, y mwyaf tebygol yr oedd o beidio â bodloni'r lefelau cyrhaeddiad a ddisgwylir yn genedlaethol. Dengys y casgliad hwn nad yw mynediad at ddarpariaeth AAA am gyfnod hwy yn lliniaru effaith negyddol AAA ar ddeilliannau academaidd. Mae hyn yn awgrymu her wrth ddarparu cymorth parhaus ac effeithiol i ddysgwyr ag AAA, gan amlygu’r ar yr angen am ymchwil sy’n bwrw golwg agosach ar strwythurau a strategaethau cymorth presennol i ddiwallu yn well yr anghenion y myfyrwyr hyn sy’n ymddangos dros amser.

Mae’r casgliadau hyn wedi denu sylw sylweddol yn y cyfryngau gan gynnwys The Conversation (1), The Times (2), BBC News Wales (3) a oedd wedi cynnwys darn gan Dr Knight. Fe gawsant sylw hefyd ar y podlediad “More or Less: Behind the Stats” (4) gyda Dr Lowthian yn westai. Mae hyn yn amlygu’r diddordeb cynyddol yn y ffenomen gymdeithasol hon ac yn pwysleisio pwysigrwydd ymgysylltu ag ymarferwyr, yn enwedig addysgwyr mewn ysgolion, er mwyn sicrhau bod y canfyddiadau hyn yn trosglwyddo i ymarfer, yn enwedig yng nghyd-destun polisi presennol y cyfnod pontio i’r Ddeddf ADY newydd.

1 https://theconversation.com/nearly-half-of-children-born-in-wales-in-2002-03-classed-as-having-special-educational-needs-this-may-have-negatively-affected-their-attainment-235375

2 https://www.thetimes.com/uk/education/article/half-children-born-wales-special-educational-needs-autism-qzprqmmfz

3 https://www.bbc.co.uk/programmes/m0022l16 and https://x.com/SOEBristol/status/1816089389128097812

4 https://t.co/lax9C8QXFy

Ym mis Medi 2022, dyfarnwyd £13,000 gan eNurture (UKRI) i Dr Emily Lowthian i gynnal ymchwil ar ymddygiadau cyfathrebu ar-lein pobl ifanc a’u defnydd o gyfryngau cymdeithasol, a sut mae hyn yn gysylltiedig â lles meddyliol, corfforol a chymdeithasol. Defnyddiodd y prosiect ddata ar 1,432 o bobl ifanc rhwng 9 ac 16 oed yn y DU; casglwyd y data gan Understanding Society a'i ailddefnyddio ar gyfer nodau'r prosiect.

Gan weithio gyda phobl ifanc 14-22 oed, awgrymwyd defnyddio comics deinosoriaid fel dull o rannu'r canlyniadau gyda phobl ifanc.

Mae llwyfannau cyfryngau cymdeithasol yn cael eu defnyddio i gynnal y stribedi comig ar gyfer pobl ifanc: gweler @wellness.rex ar Instagram a TikTok.

I addysgwyr mae mwy o wybodaeth ar gael mewn blog yma.

Mae ymchwilwyr yn yr Adran yn ymgysylltu’n weithredol ag ystod o themâu lles. Maent wedi archwilio iechyd meddwl plant sydd wedi profi Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod – a ddiffinnir fel byw gyda rhywun ag iechyd meddwl cyffredin neu ddifrifol neu gyda phroblem alcohol, neu sydd wedi profi marwolaeth neu erledigaeth yn y cartref. Ym maes lles corfforol a chymdeithasol, maent wedi archwilio sut yr effeithiodd Covid-19 ar ymddygiadau a rhyngweithiadau iechyd plant, gan gynnwys eu harferion bwyta, eu patrymau cysgu a’u hymgysylltiad â gweithgareddau corfforol.

Mae ymchwilwyr hefyd wedi gwerthuso rhaglenni ysgol sy’n anelu at hybu lles plant a phobl ifanc, megis mentrau awyr agored fel The Daily Mile. Mae eu canfyddiadau yn amlygu’r posibilrwydd o bennu amser penodedig o fewn y cwricwlwm ar gyfer egwylion gweithgareddau corfforol wrth feithrin perthynas plant â’u cyfoedion a’u hathrawon.

Ym maes lles economaidd, mae ymchwilwyr wedi archwilio testun cymhleth dosbarth cymdeithasol a sut mae ffactorau megis cyfoeth teuluol yn effeithio ar ganlyniadau llesiant plant.

Mae'r tîm hefyd wedi archwilio effaith defnydd rhieni o sylweddau megis alcohol neu gyffuriau anghyfreithlon ar ddeilliannau addysgol.

Cyhoeddiadau Perthnasol

Lowthian, E., Anthony, R., Evans, A., Daniel, R., Long, S., Bandyopadhyay, A., John, A., Bellis, M. A., & Paranjothy, S. (2021). Adverse childhood experiences and child mental health: An electronic birth cohort study. BMC Medicine, 19(1), 172. https://doi.org/10.1186/s12916-021-02045-x.

Lowthian, E. (2022). The Secondary Harms of Parental Substance Use on Children’s Educational Outcomes: A Review. Journal of Child & Adolescent Trauma. https://doi.org/10.1007/s40653-021-00433-2.

Lowthian, E., Page, N., Melendez-Torres, G. J., Murphy, S., Hewitt, G., & Moore, G. (2021). Using Latent Class Analysis to Explore Complex Associations Between Socioeconomic Status and Adolescent Health and Well-Being. Journal of Adolescent Health. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2021.06.013.

Marchant, E., Lowthian, E., Crick, T., Griffiths, L. J., Fry, R., Dadaczynski, K., Okan, O., James, M., Cowley, L., Torabi, F., Kennedy, J., Akbari, A., Lyons, R., & Brophy, S. (2022). Pre-COVID-19 pandemic health-related behaviours in children (2018–2020) and association with being tested for SARS-CoV-2 and testing positive for SARS-CoV-2 (2020–2021): A retrospective cohort study using survey data linked with routine health data in Wales, UK. BMJ Open, 12(9), e061344. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2022-061344.

Marchant, E., Todd, C., Cooksey, R., Dredge, S., Jones, H., Reynolds, D., Stratton, G., Dwyer, R., Lyons, R., & Brophy, S. (2019). Curriculum-based outdoor learning for children aged 9-11: A qualitative analysis of pupils’ and teachers’ views. PLOS ONE 14(5): e0212242. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0212242.

Marchant, E., Todd, C., Stratton, G., & Brophy, S. (2020). The Daily Mile: Whole-school recommendations for implementation and sustainability. A mixed-methods study. PloS one, 15(2), e0228149. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0228149.

James, M., Marchant, E., Defeyter, M.A., Woodside, J. & Brophy, S. (2021). Impact of school closures on the health and well-being of primary school children in Wales UK: a routine data linkage study using the HAPPEN Survey (2018–2020) BMJ Open; 11:e051574. doi: https://doi.org/10.1136/bmjopen-2021-051574.