Mae ymchwil newydd, dan arweiniad Gwyddor Data Poblogaeth yn Ysgol Feddygaeth Prifysgol Abertawe, a gyhoeddwyd yn The Lancet Public Health, yn archwilio sut mae clefydau sy'n cydfodoli yn datblygu dros amser a sut maent yn effeithio ar ganlyniadau cleifion ac adnoddau gofal iechyd.
Edrychodd ymchwilwyr ar sut y gall clwstwr o gyflyrau iechyd corfforol a meddyliol (seicosis, diabetes, a diffyg gorlenwad y galon) ddatblygu dros amser a pha effaith y gall hyn ei chael ar ddisgwyliad oes cleifion yng Nghymru, y DU.
Mae’r baich ar gleifion a’u darparwyr gwasanaeth iechyd yn gwaethygu wrth i nifer y gwahanol gyflyrau iechyd y claf gynyddu. Mae'r costau iechyd a gofal cymdeithasol cysylltiedig yn uwch na'r costau disgwyliedig o reoli cyflyrau unigol, gyda'r costau bron yn dyblu ar gyfer pob cyflwr cronig ychwanegol.
Yn y DU, amcangyfrifir bod gan fwy na 25% o’r boblogaeth oedolion ddau gyflwr iechyd hirdymor neu fwy. Mae’r amcangyfrif hwn yn cynyddu i 65% ar gyfer y rhai sy’n hŷn na 65 oed, a bron i 82% ar gyfer y rhai 85 oed neu’n hŷn.
Mae gan hyn oblygiadau mawr i'r GIG a darparwyr Gofal Cymdeithasol. Mae'r ymchwil hwn yn cefnogi dull wedi'i dargedu ar gyfer atal neu oedi cyflyrau iechyd lluosog ar gyfer cynllunio gofal iechyd effeithiol yn y dyfodol. Dyma’r astudiaeth gyntaf i archwilio sut mae trefn datblygu cyflyrau iechyd cronig lluosog yn effeithio ar ddisgwyliad oes cleifion.
Arweiniwyd tîm astudio’r DU gyfan gan Dr Rhiannon Owen, Athro Cyswllt Ystadegau yn Ysgol Feddygaeth Prifysgol Abertawe, ac fe’i hariannwyd gan Health Data Research (HDR) UK.
Defnyddiodd y tîm Bancdata SAIL i ddadansoddi canlyniadau dros 1.5 miliwn o gleifion a chanfod bod trefn ac amseriad diagnosis o’r cyflyrau hyn wedi cael effaith bwysig ar ddisgwyliad oes y claf.
Mae Banc Data SAIL yn Amgylchedd Ymchwil Dibynadwy sy’n darparu mynediad diogel, cymeradwy i 85% o ofal sylfaenol a 100% o gofnodion iechyd dienw gofal eilaidd ar gyfer poblogaeth Cymru. Cymeradwywyd yr ymchwil gan banel llywodraethu annibynnol SAIL a chraffwyd arno gan ei Banel Defnyddwyr o aelodau lleyg, cyhoeddus.
Gan ddefnyddio'r data hwn, roedd ymchwilwyr yn gallu cynhyrchu modelau ystadegol i archwilio trywydd a chanlyniadau'r amodau hyn mewn gwahanol ddilyniannau o ddatblygiad. Datgelodd hyn fod gan drefn caffael afiechyd gysylltiad arwyddocaol â disgwyliad oes claf. Addaswyd y dadansoddiadau ystadegol hyn ar gyfer oedran, rhyw, a lefelau o amddifadedd ardal.
Roedd unigolion a ddatblygodd diabetes, seicosis, a diffyg gorlenwad y galon, yn y drefn honno, wedi lleihau disgwyliad oes o gymharu â phobl a ddatblygodd yr un tri chyflwr mewn trefn wahanol.
Wrth sôn am yr ymchwil, dywedodd Dr Owen: “Mae’r gwaith hwn yn hollbwysig er mwyn dechrau deall sut mae clefydau’n cronni dros amser a nodi cyfleoedd ar gyfer sgrinio posibl ac ymyrraeth gynharach er budd cleifion sydd â dau gyflwr hirdymor neu fwy, a elwir yn aml-forbidrwydd. Roeddem yn gallu asesu’r croniad o glefydau dros gyfnod o 20 mlynedd ym mhoblogaeth Cymru gan ddefnyddio cofnodion iechyd gofal sylfaenol ac eilaidd cysylltiedig.
“Fe wnaethon ganfod y gall y cyfuniad o amodau a'r drefn y byddwch yn eu datblygu cael effaith sylweddol ar ddisgwyliad oes. Dim ond trwy ddefnyddio Banc Data SAIL, a chyfoeth a maint y data sydd ar gael ar gyfer ymchwil yng Nghymru, y gwnaed y gwaith hwn yn bosibl. Roedd haelioni cleifion a’r cyhoedd ar draws y DU trwy eu hymwneud gweithredol â’r prosiect hwn yn cryfhau ymhellach gymhwysedd a pherthnasedd yr ymchwil hwn i unigolion ag anghenion gofal cymhleth.”
Gellid defnyddio'r modelau hyn i helpu i hysbysu cleifion, clinigwyr, a'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ym maes gofal iechyd ynghylch nodi a rheoli gofal y claf yn briodol, gan arwain at ganlyniadau gwell i gleifion a gostyngiadau mewn costau gofal iechyd.
Mae'r modelau hyn yn rhoi fframwaith hyblyg i'r gymuned ymchwil ddadansoddi llwybrau datblygiad clefydau eraill a'u heffeithiau cysylltiedig ar ganlyniadau cleifion. Mae hyn yn helpu i gefnogi darpariaeth gofal iechyd trwy asesu ffactorau risg, nodi cyfleoedd sgrinio, ac ymyriadau wedi'u targedu ar gyfer polisi gofal iechyd a gwneud penderfyniadau.