Mae'r Athro Maurice Whitehead, athro emeritws hanes, wedi cwblhau deng mlynedd yn ddiweddar fel Cyfarwyddwr Casgliadau Treftadaeth a Chymrawd Ymchwil yng Ngholeg Saesneg Hybarch Rhufain.
Mae academydd o Brifysgol Abertawe wedi derbyn MBE yn Rhestr Anrhydeddau Pen-blwydd y Brenin am ei wasanaethau i dreftadaeth Brydeinig yn Rhufain.
Mae'r Athro Maurice Whitehead, athro emeritws hanes, wedi cwblhau deng mlynedd yn ddiweddar fel Cyfarwyddwr Casgliadau Treftadaeth a Chymrawd Ymchwil yng Ngholeg Saesneg Hybarch Rhufain.
Wedi'i sefydlu ym 1362 ar Via di Monserrato yn Rhufain fel hosbis i bererinion o Gymru a Lloegr, y Coleg yw'r sefydliad Prydeinig hynaf y tu allan i'r Deyrnas Unedig. Ers 1579 mae wedi gwasanaethu fel coleg offeiriadol, gan baratoi dynion o Loegr a Chymru ar gyfer yr offeiriadaeth Gatholig, a dyma yw ei brif bwrpas hyd heddiw.
Roedd yr Athro Whitehead yn gyfrifol am archifau yn dyddio o 1280, casgliad o lyfrau prin yn cynnwys 16,000 o gyfrolau, a llawer o weithiau celf, gan ffurfio casgliad o bwys rhyngwladol gyda'i gilydd. Trefnodd hefyd nifer o gyngherddau ac arddangosfeydd, gan gyhoeddi'n helaeth ar dreftadaeth Prydain yn Saesneg ac Eidaleg.
Roedd ei brofiad blaenorol ym Mhrifysgol Abertawe fel deon cysylltiol ar gyfer ymchwil ôl-raddedig, gan hyrwyddo cysylltiadau rhyngwladol a gwaith rhyngddisgyblaethol, yn amhrisiadwy yn Rhufain: yno, cefnogodd gannoedd o ysgolheigion, o lawer o wledydd ledled y byd, a oedd yn ymchwilio i gasgliadau cyfoethog y Coleg. Mae'r gwaith hwn, gan gynnwys creu llyfrgell ymchwil arbenigol sy'n unigryw yn yr Eidal, wedi cael ei gydnabod trwy ei benodi i gymrodoriaethau ymchwil er anrhydedd ym mhrifysgolion Durham a Newcastle ac yn yr Ysgol Brydeinig yn Rhufain.
Mewn cydweithrediad â Choleg Newydd, Rhydychen, trefnodd allforio a benthyca dogfennau a oedd yn wreiddiol yn eiddo i'r Cardinal Reginald Pole (1500–58) ar gyfer arddangosfa nodedig 2023, Reformation Cardinal: Reginald Pole in sixteenth-century Italy and England, a gynhaliwyd yn Llyfrgell Palas Lambeth.
Roedd ei waith hefyd yn cynnwys cysylltu'n rheolaidd â'r Ganolfan Anglicanaidd yn Rhufain, Llysgenhadaeth Prydain i'r Babaeth, a Ministero della cultura yr Eidal, a gafodd ei gymorth ar gyfer ei arddangosfeydd Tolkien arloesol diweddar yn Rhufain, Napoli, a Turin.
Yn 2024, gwnaeth ef a Dr Alana Mailes, cerddolegydd ar ddechrau ei gyrfa a addysgwyd yn Harvard, ddarganfyddiad ymchwil ryngddisgyblaethol mawr gyda'i gilydd. Wrth archwilio nifer o ffynonellau archifol Rhufeinig, profon nhw fod y cyfansoddwr o Loegr o gyfnod y Dadeni, Richard Dering (tua 1580–1630), wedi troi at Gatholigiaeth ym 1612, gan ddarganfod hefyd mai ef ddaeth yn faestro di cappella’r Coleg, a thrwy hynny ddatrys dirgelion cerddolegol canrifoedd oed a ddatgelwyd yn rhifyn diweddaraf Music & Letters.
Meddai'r Athro Maurice Whitehead:
“Rwy’n rhannu’r anrhydedd hwn â grŵp gwych o gydweithwyr yn Rhufain sy’n gobeithio agor Casgliadau Treftadaeth nodedig y Coleg ymhellach mewn sefydliad hanesyddol newydd”.