Hektoria a Green, a oedd unwaith yn rhewlifedig, bellach yn rwbel iâ sy'n nofio—26 Chwefror 2024. Cydnabyddiaeth: Naomi Ochwat, prif awdur yr astudiaeth a Chydymaith Ôl-ddoethurol yn yr Institute for Research in Environmental Sciences (CIRES), CU Boulder.
Mae rhewlif ar Benrhyn Dwyreiniol yr Antarctig wedi profi'r golled iâ gyflymaf a gofnodwyd mewn hanes modern, yn ôl astudiaeth nodedig a gyd-awdurwyd gan Brifysgol Abertawe.
Wedi'i chyhoeddi yn Nature Geoscience, mae'r astudiaeth yn datgelu bod Rhewlif Hektoria wedi colli bron hanner ei hyd—wyth cilomedr o rew—mewn dim ond dau fis yn ystod 2023; cyflymder tebyg i'r enciliadau dramatig a welwyd ar ddiwedd yr oes iâ ddiwethaf.
Dan arweiniad Prifysgol Colorado Boulder, canfu tîm rhyngwladol—gan gynnwys rhewlifegwr o Abertawe, yr Athro Adrian Luckman—fod enciliad Hektoria wedi'i hybu gan siâp y tir oddi tano.
Roedd Rhewlif Hektoria yn gorffwys ar wastadedd iâ—darn gwastad o greigwely islaw lefel y môr—ac unwaith y dechreuodd yr encilio, gwelwyd darnau mawr o iâ yn torri i ffwrdd yn gyflym ar ôl hynny.
Efallai y bydd graddfa a chyflymder cwymp Hektoria bellach yn helpu gwyddonwyr i nodi rhewlifoedd bregus eraill a'u blaenoriaethu ar gyfer monitro agos.
Er bod Rhewlif Hektoria yn gymharol fach yn ôl safonau'r Antarctig—yn gorchuddio 115 milltir sgwâr yn unig, ychydig yn llai na dinas Abertawe—mae ei enciliad cyflym yn rhybudd llym. Pe bai digwyddiadau tebyg ar rewlifoedd mwy, bydd canlyniadau ar gyfer cyfradd codiad lefel y môr yn fyd-eang.
Dywedodd yr Athro Adrian Luckman, Cadair yn yr Adran Ddaearyddiaeth ym Mhrifysgol Abertawe ac un o gyd-awduron yr astudiaeth: “Nid yw rhewlifoedd fel arfer yn encilio mor gyflym â hyn. Efallai bod yr amgylchiadau’n benodol iawn, ond mae'r raddfa hon o golled iâ yn dangos beth all ddigwydd mewn mannau eraill yn Antarctica, lle mae rhewlifoedd wedi'u seilio'n ysgafn ac mae iâ môr yn colli ei afael.
“Er bod cofnod paleo yn dangos rhai enciliadau cyflym iawn yn y gorffennol, mae cyflymder enciliad Rhewlif Hektoria a’i gymdogion yn ddigynsail yn y cofnod arsylwadol.
“Dyma’r bennod ddiweddaraf mewn cyfres o ddigwyddiadau a ddechreuodd gyda chwymp Silff Iâ Larsen B 23 mlynedd yn ôl, gan nodi digwyddiad a newidiodd y dirwedd ac sy’n cynnig cipolwg ar gyfraddau posibl enciliad rhewlifoedd mewn mannau eraill yn Antarctica yn y dyfodol.”
Gan ddefnyddio delweddau lloeren a data seismig, fe wnaeth y tîm olrhain cwymp y rhewlif yn fanwl. Fe wnaethant nodi nifer o linellau sylfaen—pwyntiau lle mae'r rhewlif yn symud o orffwys ar greigwely i arnofio ar ddŵr y môr—gan ddatgelu presenoldeb gwastadedd iâ ac sy’n tanlinellu bregusrwydd Hektoria i enciliad a effeithir gan y cefnfor.
Cofnododd offerynnau seismig hefyd ddaeargrynfeydd rhewlifoedd - cryndodau bach a sbardunwyd gan symudiad iâ sydyn. Yn ystod yr enciliad, gwelwyd tystiolaeth bod yr iâ wedi'i seilio a bod ei golled wedi cyfrannu'n uniongyrchol at gynnydd yn lefel y môr byd-eang.
Meddai Dr Ted Scambos, Uwch Wyddonydd Ymchwil yng Nghanolfan Gwyddor y Ddaear ac Arsylwi Prifysgol Colorado: “Mae’r math hwn o enciliad cyflym iawn yn newid yr hyn sy’n bosibl i rewlifoedd eraill, mwy, ar y cyfandir. Os ceir yr un amodau mewn rhai o'r ardaloedd eraill, gallai gyflymu codiad lefel y môr o'r cyfandir yn fawr.”
Mae'r astudiaeth yn amlygu'r angen dybryd am fonitro parhaus a chydweithio rhyngwladol i ddeall newidiadau yn rhanbarthau rhewllyd y Ddaear yn well.